Fundusze europejskie dla społeczności Turków cypryjskich/European funds for the Turkish Cypriot community

Na podstawie traktatu akcesyjnego podpisanego w Atenach w dniu 16 kwietnia 2003 r., w dniu 1 maja 2004 r. Cypr został przyjęty do Unii Europejskiej (Cypr przystąpił do Unii Europejskiej jako wyspa podzielona, lecz do Unii Europejskiej należy całe terytorium wyspy, na północnej części wyspy prawo unijne - acqui communitaire, jest zawieszone, jednak Turcy cypryjscy, jak i Grecy cypryjscy są obywatelami Unii Europejskiej).

On the basis of the Accession Treaty signed in Athens on 16 April, 2003, in 1 May, 2004, Cyprus was admitted to the European Union (Cyprus joined the European Union as an island divided, but the European Union should be the whole territory of the island on the northern part the island of EU law - the acquis communautaire is suspended, but Turkish Cypriots and Greek Cypriots are citizens of the European Union).

W 2006 roku zostało zatwierdzone rozporządzenie Rady Nr 389/2006 z dnia 27 lutego 2006 r. ustanawiające instrument wsparcia finansowego w celu stymulowania rozwoju gospodarczego tureckiej wspólnoty cypryjskiej i zmieniające rozporządzenie (WE) nr 2667/2000 w sprawie Europejskiej Agencji Odbudowy.

In 2006, the EU approved Council Regulation No 389/2006 of 27 February 2006, establishing an instrument of financial support for encouraging the economic development of the Turkish Cypriot community and amending Council Regulation (EC) No 2667/2000 on the European Agency for Reconstruction.

Rozporządzenie przyjęto w celu zakończenia izolacji społeczności cypryjskich Turków i pomocy w przygotowaniu do zjednoczenia wyspy, poprzez stymulowanie rozwoju gospodarczego tureckiej wspólnoty  cypryjskiej, ze szczególnym uwzględnieniem integracji gospodarczej wyspy, poprawy kontaktów pomiędzy obiema społecznościami oraz kontaktów z UE.

Regulation was approved to end isolation of Turkish cypriot community and to facilitate the reunification of Cyprus by encouraging the economic development of the Turkish Cypriot community, with particular emphasis on the economic integration of the island and on improving contact between the two communities and with the EU.

Cele pomocy:

- pobudzanie rozwoju społecznego i gospodarczego, włącznie z restrukturyzacją, w szczególności w zakresie rozwoju obszarów wiejskich, rozwoju zasobów ludzkich i rozwoju regionalnego,
- rozwój i restrukturyzacja infrastruktury, w szczególności w dziedzinie energetyki i transportu, środowiska naturalnego, telekomunikacji i zaopatrzenia w wodę,
- pojednanie, działania służące budowaniu zaufania oraz wspierania społeczeństwa obywatelskiego,
- przybliżanie tureckiej wspólnoty cypryjskiej do Unii poprzez, między innymi, informowanie o porządku politycznym i prawnym Unii Europejskiej, wspieranie kontaktów międzyludzkich i stypendiów Wspólnoty,
- przygotowywanie tekstów prawnych zgodnych z dorobkiem wspólnotowym, tak aby mogły one być stosowane natychmiast po wejściu w życie wszechstronnego porozumienia dotyczącego problemu cypryjskiego,
- przygotowywanie do wprowadzania w życie dorobku wspólnotowego, mając na względzie cofnięcie zawieszenia jego stosowania, zgodnie z art. 1 Protokołu nr 10 do Aktu przystąpienia.

Assistance objectives: 
- the promotion of social and economic development including restructuring, in particular concerning rural development, human resources development and regional development,
- the development and restructuring of infrastructure, in particular in the areas of energy and transport, the environment, telecommunications and water supply,
- reconciliation, confidence building measures, and support to civil society,

- bringing the Turkish Cypriot community closer to the Union, through inter alia information on the European Union’s political and legal order, promotion of people to people contacts and Community scholarships,
- preparation of legal texts aligned with the acquis communautaire for the purpose of these being immediately applicable upon the entry into force of a comprehensive settlement of the Cyprus problem,
- preparation for implementation of the acquis communautaire in view of the withdrawal of its suspension in accordance with Article 1 of Protocol No 10 to the Act of Accession. 

 Rodzaje pomocy (między innymi): 
- finansowanie zamówień, 
- udzielanie dotacji, włącznie z dotacjami na spłatę odsetek, pożyczek na specjalnych warunkach, gwarancji kredytowych i pomocy finansowej.

Pomoc może również być wykorzystana do sfinansowania w szczególności:
- kosztów działań wspierających, takich jak badania wstępne i porównawcze, szkolenia, działania związane z przygotowywaniem, ocenianiem, zarządzaniem, wprowadzaniem w życie, monitorowaniem, kontrolowaniem i oszacowywaniem pomocy,
- kosztów działań związanych z celami informacyjnymi i promowania wizerunku, jak również kosztów personelu, sprzętu i najmu pomieszczeń. 

Types of assistance (inter alia):

- finance procurement contracts,
- grants, including interest rate subsidies, special loans, loan guarantees and financial assistance.

Assistance may also be used to cover in particular:
- the costs for supporting activities such as preliminary and comparative studies, training, activities linked to preparing, appraising, managing, implementing, monitoring, controlling and evaluation of assistance,
- activities linked to information and visibility purposes as well as costs for supporting staff, renting of premises and supply of equipment. 

Potencjalni beneficjenci (między innymi):

- instytucje lokalne,
- spółdzielnie i przedstawicieli społeczeństwa obywatelskiego (w szczególności organizacji partnerów społecznych, organizacji wspierających przedsiębiorczość, instytucji działających w interesie ogólnym na danych obszarach),
- lokalne lub tradycyjne wspólnoty,
- stowarzyszenia,
- organizacje o celu niezarobkowym,
- organizacje pozarządowe
- osoby fizyczne i prawne.

Potential beneficiaries (inter alia):

- local bodies,
- cooperatives and representatives of civil society, in particular organisations of the social partners, business support organisations, bodies carrying out functions in the general interest in the areas,
- local or traditional communities, 
- associations,
- foundations,
- non-profit organisations,
- non-governmental organisations,
- natural and legal persons.

W 2006 r. na pięcioletni program pomocowy przydzielono 259 mln euro, a począwszy od 2011 r. na pomoc (każdego roku) przeznaczane jest 30 mln euro. 
11 grudnia 2015 r. Komisja Europejska zatwierdziła nowy program pomocy finansowej dla społeczności Turków cypryjskich w wysokości 32 mln euro.
Nowy program pomocy finansowej ma koncentrować się m.in. na:
- ochronie środowiska (w szczególności z zamknięciem zanieczyszczających środowisko wysypisk),
- wzmocnienie sektora mleczarskiego, aby przygotować go do rynku UE,
- przygotowywanie tureckiej wspólnoty cypryjskiej do stosowania prawa UE,
- ułatwienie dostępu biznesu do kredytów,
- wspieranie organizacji społeczeństwa obywatelskiego, aby zwiększyć zaangażowanie obywatelskie i wspierać współpracę między obiema społecznościami.

In 2006 the five-year aid program was allocated with 259 million euro, and from 2011 onwards to help (each year) is spent 30 million euro.
December 11, 2015, The European Commission approved a new financial aid program for the Turkish Cypriot community in the amount of 32 million euro.
New aid financial programme will focus on the following priorities:
- protecting the environment (especially with the closure of polluting dumpsites),
- strengthening the dairy sector to prepare for the EU market,
- preparing the Turkish Cypriot community for the application of the EU body of laws after a settlement,
- facilitating businesses’ access to credit,
- supporting civil society organizations to increase civic engagement and foster cooperation between the two communities.

Przykładowe projekty realizowane z dofinansowaniem z funduszy europejskich:
- program stypendiów unijnych dla studentów i wykładowców (np. umożliwiający  ubieganie się o roczny pobyt na uniwersytecie w innym państwie członkowskim Unii Europejskiej): w latach 2007-2012 w projekcie uczestniczyło 60 studentów, 317 doktorantów i 104 wykładowców. Nabór odbywa się co roku, a roczny budżet programu to ok. 1,5 mln euro,
- program wymian, staży i szkoleń w krajach Unii Europejskiej dla społeczności Turków cypryjskich: np. w połowie 2012 r. dofinansowano (kwotą 0,76 mln euro) 15 projektów,
- program TAIEX (pomoc techniczna i wymiana informacji): jego celem jest pomoc społeczności Turków cypryjskich w dostosowaniu się do prawa UE w celu łatwiejszego prowadzenia handlu z pozostałymi krajami Unii Europejskiej. Na program przeznaczono około 20 mln euro,
- program poprawy bezpieczeństwa ruchu drogowego: rozpoczęty w 2009 r., na program przeznaczono 2,7 mln euro,
- wzmocnienie sektora prywatnego: wsparcie małych i średnich przedsiębiorstw (MŚP), poprzez systemy dotacji zawarto  34 umowy o wartości 5 mln euro,
- dostosowanie firm do standardów UE: program tworzenia powiązań pomiędzy sektorem prywatnym Turków cypryjskich i  rynkiem UE, budżet programu wyniósł 3,2 mln euro, okres realizacji: od 2007 do połowy 2011 roku, w ramach programu przekazano pomoc 62 małym i średnim przedsiębiorstwom (MŚP) w celu osiągnięcia przez nie zgodności z europejskimi i międzynarodowymi standardami jakości, ekologii i społecznymi. Pomoc skierowano w szczególności do sektora rolnego przekazując pomoc dla 60 rolników w celu uzyskania przez nich certyfikatu UE (rolnictwo ekologicznego), pomoc przekazano także dla 25 przedsiębiorstw w celu stworzenia platform e-commerce,
- Sektorowy Program Rozwoju Obszarów Wiejskich: dotychczasowy budżet programu to ponad 29 mln euro,
- poprawa hodowli zwierząt: na szkolenia i zakup sprzętu (np. do laboratoriów weterynaryjnych) przeznaczono 700 tys. euro,
- nowoczesne uprawy hodowli: szkolenia i pokazy polowe dla rolników i ekspertów, programy badawczo-rozwojowe w celu wprowadzenia nowych gatunków roślin, optymalizacji stosowania nawozów i systemów nawadniania, nowe stacje meteorologiczne zostały zainstalowane w  Morphou/Güzelyurt i Kondea/Türkmenköy i zmodernizowane w Limnitis/Yesilirmak, Galeteia/Mehmetçik i Trikomo/İskele,
- podnoszenie poziomu życia: w ramach dwóch programów dotacji dla projektów rozwoju społeczności zostało wybranych 37 wnioskodawców, którym przyznano łączne wsparcie finansowe w wysokości 10,5 mln euro,
- rozwój zasobów ludzkich: budżet programu to ponad 8 mln euro przeznaczone m.in. na wizyty studyjne w krajach UE, promowanie nowoczesnych metod nauczania. 72 dotacje na łączną kwotę ponad 2,5 mln euro przyznano przedszkolom, szkołom podstawowym i średnim na rzecz modernizacji metod i pomocy dydaktycznych, w ramach Inicjatywy Szkół Innowacji i Zmian. Dodatkowo, Zawodowe Liceum im. Sedat Simavi w Nikozji i Zawodowe Liceum im. dr Fazil Kucuk w Famaguście otrzymały nowy sprzęt do warsztatów samochodowych. Zawodowe Liceum im. Atatürka założyło warsztat drukowania z nowego sprzętu objętego wsparciem UE. VETLAM - 3 letni projekt o wartości 1,3 mln euro, w ramach którego zapewniono szkolenia umożliwiające przekwalifikowanie dla pracujących i bezrobotnych, w ramach projektu sfinansowano także szkolenia z zakresu doradztwa zawodowego,
- rozwój infrastruktury telekomunikacyjnej: budżet programu to 11,8 mln, okres realizacji: 2009-2012. Jednym z głównych projektów był rozwój sieci telekomunikacyjnej przyszłościowe na podstawie protokołu internetowego (IP) - tzw. Next Generation Network, kolejnym projektem było wspieranie wprowadzania standardów zgodnych z UE w sektorze telekomunikacyjnym poprzez szkolenia i doradztwo w zakresie zarządzania,
- rewitalizacja miejsca zamieszkania społeczności: budżet to 18 mln euro przeznaczone na program dziedzictwa narodowego i modernizacji infrastruktury w miastach i wsiach północnej części wyspy. Program koncentrował się na głównych miastach: Nikozji, Famaguście i Kirenii oraz ich okolicach, np. w Nikozji odrestaurowano Bedestan (dawniej kościół św. Mikołaja) oraz Bandabuliya (Stary Rynek), w Famaguście i w Kirenii prace obejmowały promenady, w kilkunastu mniejszych miejscowościach od 2007 roku trwa modernizacja urządzeń komunalnych: odnawiane są budynki wspólnotowe służące działalności kulturowej w celu ożywienia życia społeczności lokalnej w Kormakitis/Kormacit, Galinoporni/Kaleburnu, Tremetusia/Erdemli, Louroukina/Akincilar oraz w Kalivakia/Kalavaç. Od 2005 r. Unia Europejska wsparła otwarcie 3 nowych przejść granicznych na Cyprze,
- poprawa sieci wodociągowych i sanitarnych: około 46 mln euro zostało przeznaczonych na zmniejszenie utraty wody oraz odbiór i oczyszczanie ścieków. Ograniczanie utraty wody w sieciach przesyłowych i dystrybucyjnych następuje poprzez wymianę rur azbestowych i stalowych rurami ocynkowanymi, co pozwoli (na niektórych obszarach) wyeliminować utratę dwóch z trzech litrów wody, które mogły być utracone w wyniku wycieków. Inwestycje w sieci objęły miejscowości: Nikozja (prawie 3800 gospodarstw domowych w północnej Nikozji zostało podłączonych do sieci wodociągowej i kanalizacyjnej poprzez 80 km wybudowanych rur, na co wydano 2,6 mln euro, dzięki realizacji projektu zanotowano spadek utraty wody w północnej Nikozji, w wyniku czego zużycie wody spadło z 0,67 do 0,40 m3/dzień/konsumenta), Kioneli/Gönyeli, Kirenia, Lefka/Lefke and Morphou/Güzelyurt (prawie 4 mln euro przeznaczono na budowę oczyszczalni ścieków). 10 mln euro zostało przeznaczone na przygotowanie do prawodawstwa UE, szkolenia pracowników oraz podnoszenie świadomości nt. gospodarki wodnej,
- zarządzanie energią: 11,44 mln euro zostały przeznaczone na program efektywności energetycznej, którą rozpoczął się w 2008 r. Celem program jest lepsze monitorowanie zużycia energii (instalacja zdalnie sterowanego układu pomiarowego przez około 21000 klientów), przeprowadzanie badań dotyczących pomiaru energii, wprowadzenie systemu opieki klienta, podnoszenia świadomości nt. efektywności energetycznej. W ramach programu zainstalowano i podłączono do sieci pilotażową elektrownię słoneczną w Filya/Serhatköy o mocy 1,26 MW,
- ochrona środowiska: 1,1 mln euro przeznaczono na ustanowienie systemu monitorowania jakości powietrza (m.in. zakup sprzętu) oraz zmodernizowanie systemu informatycznego dla sektora ochrony środowiska (wraz z zakupem wyposażenia). 0,9 mln euro przeznaczono na opracowanie planu rekultywacji terenu górniczego Lefka/Lefke. 19,2 mln euro przeznaczono na rozpoczęty w 2007 r. program poprawy zarządzania odpadami: rekultywację i zamknięcie składowiska odpadów Kato Dikomo/Dikmen, budowę składowiska sanitarnego Koutsoventis/Güngör, budowę stacji przeładunkowej odpadów stałych w Famaguście, realizację pilotażowego projektu kompostowania odpadów zielonych, zainstalowano także zakład przetwarzania odpadów medycznych i dostarczono pojazdy i pojemniki do zbiórki odpadów medycznych, dostarczono konstrukcje przenośne i urządzenia do wstępnej obróbki odpadów rozbiórkowych. Ponadto, część środków przeznaczono na podnoszenie poziomu świadomości społecznej na temat ochrony środowiska oraz na modernizację istniejących zasad i regulacji zgodnie ze standardami UE,
- skuteczne systemy ochrony środowiska: rozpoczęty w 2008 roku program posiada budżet 5,2 mln euro przeznaczony na: zaplanowanie, stworzenie i zarządzanie siedmioma obszarami środowisk wrażliwych: Karpasia/Karpaz, Agias Eirinis/Akdeniz, Południowa Karpas/Obszaru Nadbrzeżnego Południowego Karpaz, Akanthou/Obszaru Nadbrzeżnego Tatlısu, Gór Kirenii, Alakati/Alagadi i Mokradeł Famagusty. Ponadto, środki przeznaczono na rozwój planów zarządzania dla obszarów, które mają potencjał aby wejść w skład unijnej sieci Natura 2000, rozpoczęto także tworzenie centrów dla odwiedzających w Agias Eirinis/Akdeniza, Górach Kirenii, Alakati/Alagadi i w Karpas/Karpaz, skonfigurowano ścieżki edukacyjne na obszarach chronionych, zakupiono sprzęt do pomocy w ochronie przyrody i przeprowadzono szkolenia dla strażników i innych specjalistów odpowiedzialnych za ochronę przyrody w celu uaktualnienia ich umiejętności zawodowych,
- pomoc pojednaniu i usuwaniu barier pomiędzy społecznościami: budżet programu to 10,4 mln euro, realizacja rozpoczęła się w 2007 roku. Celem programu jest wzmacnianie świadomości społeczeństwa obywatelskiego Turków cypryjskich i promowanie środowiska, w którym zaufanie, dialog, współpraca i bliższe stosunki mogą się rozwijać na poziomie dwóch społeczności, program wspiera także działania promujące wartości demokratyczne, pokój i aktywne obywatelstwo. 44 organizacje społeczeństwa obywatelskiego otrzymały 4,85 mln euro na różnej skali projekty: od projektu badania epidemiologii raka na Cyprze do projektu sadzenia dębów przez dzieci,
- Komisja Osób Zaginionych: budżet projektu to 6,5 mln euro. Podstawowym celem Komisji Osób Zaginionych jest umożliwienie krewnym odzyskania szczątków bliskich i zorganizowanie im właściwego pochówku, zamykając długi okres niepewności i niepokoju. To projekt dwóch społeczności, w którym biorą udział zespoły naukowców - Greków cypryjskich i Turków cypryjskich, pracujące obok siebie na każdym etapie procesów ekshumacji i identyfikacji,
- rozminowywanie strefy buforowej: realizacja programu, o budżecie 11,5 mln euro, rozpoczęła się w 2004 roku i została zakończona w 2011 roku. Program umożliwił wznowienie działalności rolniczej na użytkach rolnych, które zostały rozminowane:  81 pól minowych zostało usuniętych, większość z nich w strefie buforowej. Ponad 27000 min zostały zniszczonych i około jedenastu kilometrów kwadratowych ziemi zostało rozminowanych i przywróconych do pierwotnego użytku. Umożliwiło to także otwarcie dodatkowych przejść granicznych, które zwiększają swobodę przepływu osób i wymianę handlową.

Examples of projects financing from european funds:
- european union scholarships for students and teachers (eg. you can apply for a year at a university in another EU Member States): in 2007-2012 the project involved 60 undergraduate students, 317 graduate students and 104 teachers. Recruitment takes place every year, and the annual budget for the program is approx. 1.5 million euro,   
- a programme promoting people-to-people contacts has been bringing Turkish Cypriots closer to the European Union through exchanges, internships and training courses in EU Member States: eg. by mid 2012, 0.76 million euro have been granted to 15 projects,
- programme TAIEX (Technical Assistance and Information Exchange): to help Turkish Cypriots EU legislation adapt it over time and to trade more easily with the rest of the EU.  The programm allocated around 20 million euro,
- programme to improve road safety: started in 2009, allocated 2.7 mln euro,
- boosting the private sector: support for small and medium-sized enterprises (SMEs), through grant schemes concludes 34 contracts worth 5 million euro,
-  helping firms to meet EU standards: a program to establish links between the Turkish Cypriot private sector and the EU market, budget for the program amounted to 3.2 million euro, the implementation period: from 2007 to mid-2011, the program provided assistance to 62 small and medium enterprises (SMEs) in order to achieve their compliance with EU and international standards of quality, ecology and social issues. Help was directed in particular to the agricultural sector providing assistance to 60 farmers in order to provide them with a certificate of the EU (organic farming), aid also handed over to 25 companies to build e-commerce platforms,
- Rural Development Sector Programme: the current programme budget is over 29 million euro,
- improving animal husbandry: training and the purchase of equipment (eg. for veterinary laboratories) allocated 700 thousand euros,
- modern crop husbandry: training courses and field demonstrations for farmers and experts, research and development programs to introduce new species of plants, optimizing the use of fertilizers and irrigation systems, new weather stations were installed in Morphou/Güzelyurt and Kontea/Türkmenköy and modernized in Limnitis/Yesilirmak, Galeteia/Mehmetcik and Trikomo/İskele,
- improving living standards: under two grant schemes for community development projects 37 applicants have been selected for financial support totalling 10.5 million euro,
- developing human resources: programme budget over 8 million euro earmarked to eg. study visits in EU countries, promoting modern teaching methods. 72 grants totalling more than 2.5 million euro were awarded to pre-primary, primary and secondary schools to modernise teaching methods and equipment, under the Schools' Initiative for Innovation and Change. Additionally, Sedat Simavi vocational high school in Nicosia and Dr. Fazıl Küçük vocational high school in Famagusta received new equipment for their automotive workshop. Atatürk vocational high school, could set up a printing workshop with new equipment provided with EU support. VETLAM - three-year 1,3 milion euro project that provided training and retraining for the employed and unemployed, as well as career counselling training for education stakeholders,
- developing telecoms infrastructure: a budget of 11.8 mln euro, the implementation period: 2009-2012. One major project was developing a future-proof telecommunications network based on Internet Protocol (IP) – the so-called Next Generation Network, another project was supporting the introduction of EU compliant standards in the telecommunications sector through training and management advice,
- revitalising the places where communites live: a budget of 18 million euro allocated to the national heritage and modernization of infrastructure in the towns and villages of the northern part of the island. The program focused on the major cities: Nicosia, Famagusta and Kyrenia and their surroundings, eg. in Nicosia the Bedestan Monument (formerly St. Nicholas Church) was renowated and the old municipal market Bandabuliya was restored, in Famagusta and Kyrenia works included improvement of the promenades, upgrading of community facilities in more than a dozen smaller towns and villages has also been supported since 2007. Community buildings are being renovated to accommodate cultural activities as a contribution to revitalising social life in Kormakitis/Kormacit, Galinoporni/Kaleburnu, Tremetousia/Erdemli, Louroukina/Akıncilar or Kalivakia/Kalavaç. Since 2005, the EU has supported the opening of three crossing points in Cyprus,
- improving water supply and sanitation: around 46 milion euro have been intended for reducing water losses and on wastewater collection and treatment - reducing losses in transmission and distribution networks by replacing old asbestos and galvanised steel pipes - which in some areas allow two out of every three litres to be lost through leakages. Nicosia (almost 3.800 households in Nicosia have been given new connections to clean and reliable mains water supply – through more than 80 kilometres of new piping – as a result of EU funding of 2.6 million euro, a substantial reduction in losses has been reported, and overall water supply to the northern part of Nicosia has fallen from 0.67 to 0.40 m3/day/consumer meter), Kioneli/Gönyeli, Kyrenia, Lefka/Lefke and Morphou/Güzelyurt (the wastewater treatment plant - nearly 4 million euro) have already benefited. Over 10 million is supporting preparations for new EU-compliant rules and regulations, training of staff, and awareness-raising about water management,
- managing energy: 11.44 million euro for programme on energy efficiency, started in 2008. Goal of programme: better monitoring of energy consumption (installation of a remote-controlled metering system for about 21.000 consumers), laboratory testing for energy measurement, improved customer awareness and satisfaction, introducing a customer-care system, awareness-raising about energy efficiency. A pilot solar energy plant in Filya/Serhatköy with a capacity of 1.26 MW has been completed and connected to the grid,
- protecting the environment: 1.1 million euro has been earmarked for the establishment of air quality monitoring system (including the purchase of equipment) and modernized IT system for the environmental sector (including the purchase of equipment). 0.9 million euro  has been earmarked to develop a plan for the rehabilitation of the mining area Lefka /Lefke. Started in 2007, the 19.2 million euro programme, has led to tangible outcomes, including: rehabilitation and closure of the Kato Dikomo/Dikmen dump site 
(one of the major environmental hotspots in the northern part of Cyprus), construction of a state-of-the-art sanitary landfill in Koutsoventis/Güngör, construction of a solid waste transfer station in Famagusta, implementation of a pilot project for green waste composting, installation of a medical waste treatment facility and supply of medical waste collection vehicles and containers, supply of mobile construction and demolition waste pre-treatment equipment.
Part of the programme has been devoted to raising public awareness and modernising existing rules and regulation in line with EU standards,
- effective systems for nature protection: programme started in 2008, a budget of 5.2 mln euro has been provided for planning, creating and managing seven sites with fragile environments: Karpasia/Karpaz, Agias Eirinis/Akdeniz, South Karpasia/South Karpaz Coastal Area, Akanthou/Tatlısu Coastal Area, Kyrenia Mountains, Alakati/Alagadi, and the Famagusta Wetlands. Programme helped  develop management plans for the areas which have the potential to be designated as part of the EU’s Natura 2000, begun the establishment of visitor centres in Agias Eirinis/Akdeniz, the Kyrenia Mountains, Alakati/Alagadi and in Karpasia/Karpaz, set up nature trails in protected areas, purchased equipment to assist with nature protection, training activities have also being organised to upgrade the professional skills of rangers and other experts responsible for nature protection,
- help reconciliation and removing barriers between communities: the budget of the program is 10.4 million euro, implementation started in 2007. The programme goal is strengthening Turkish Cypriot civil society, and promoting an environment in which trust, dialogue, co-operation and closer relations can flourish at bi-communal level.  It also supports activities that promote the values of democracy, peace and active citizenship. A total of 4.85 million euro was awarded to 44 civil society organisations: projects have ranged from large-scale exercises such as an epidemiology study on cancer in Cyprus to small-scale ideas such as encouraging children to plant oak trees for the future,
- Committee on Missing Persons: 6.5 milion euro budget of project. Committe of Missing Persons primary objective is to enable relatives to recover the remains of their loved ones and arrange for a proper burial, bringing closure to a long anguish and uncertainty.  The project is bi-communal, involving teams of Greek Cypriot and Turkish Cypriot scientists working side by side at every stage of the exhumation and identification processes,
- demining the buffer zone: programme with budget of 11.5 milion euro, started in 2004 and was completed in 2011. Programme made possible to resume agricultural activities on farm land that has been cleared: 81 minefields have been cleared, most of them in the buffer zone. More than 27.000 landmines have been destroyed and around eleven square kilometres of land have been released and returned to their orginal use. Thanks to this also enabled the opening of additional crossing points that increase freedom of movement and trade.

Źródło:
- rozporządzenie Rady Nr 389/2006 z dnia 27 lutego 2006 r.
- EUR-Lex Baza aktów prawnych Unii Europejskiej,
- strona internetowa: www.ec.europa.eu.

Source:
- Council Regulation No 389/2006 of 27 February 2006,
- EUR-Lex database European Union legislation,
- website: www.ec.europa.eu.